Συναισθησία: όταν δύο αισθήσεις γίνονται μία

Διάσημοι συγγραφείς, μουσικοί και καλλιτέχνες όπως οι Ναμπόκοφ, Messiaen και Kandinksy είχαν συναισθησία. Υπάρχει άραγε κάποια σχέση αυτής της κατάστασης ανάμιξης των αισθήσεων, με τη δημιουργικότητα;

Οι συναισθητικοί δεν έχουν την ίδια εμπειρία του κόσμου με τους περισσότερους ανθρώπους: βλέπουν χρώματα όταν ακούνε μουσική ή συχνά αναφέρουν συσχετίσεις ανάμεσα στις αποχρώσεις των χρωμάτων, τους τόνους των ήχων και στην ένταση των γεύσεων. Γενικά, η επίδραση της μίας αίσθησης στην άλλη είναι ιδιαίτερα έντονη και η γενική αίσθηση του παρατηρούμενου εμφανίζεται πιο πλούσια. Για παράδειγμα ένας συναισθητικός είναι πιθανό να «δει» ένα περισσότερο έντονο κόκκινο χρώμα καθώς ανεβαίνει η συχνότητα ενός ήχου ή μία απαλή επιφάνεια μπορεί να έχει «γλυκιά» γεύση για εκείνον. Το συχνότερο είδος συναισθησίας πάντως, είναι το να βλέπει κανείς ήχους και το να συνδυάζει αυτόματα αριθμούς με συγκεκριμένα χρώματα.

Μια πρόσφατη μελέτη του πανεπιστημίου του Εδιμβούργου κατέληξε στο συμπέρασμα ότι περίπου το 4% του βρετανικού πληθυσμού έχει συναισθησία. Άλλες εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό σε 2-5%. Η κατάσταση παίρνει πολλές μορφές: κάποιοι έχουν την εμπειρία γεύσεων όταν διαβάζουν ή «ακούνε» τις λέξεις, μερικοί αντιλαμβάνονται αριθμούς ως σχήματα και άλλοι βλέπουν χρώματα όταν ακούνε μουσική, ή όταν σκέφτονται ιδιαίτερες περιόδους στη ζωή τους. Η έρευνα δείχνει ότι ενώ λίγοι συναισθητικοί αντιλαμβάνονται τις συσχετίσεις χρωμάτων με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, υπάρχουν κάποιες γενικές τάσεις και ομοιότητες. Παρόλο που η συναισθησία γραφήματος-χρώματος είναι η πιο κοινή υπάρχουν 40 διαφορετικές μορφές συναισθησίας.

Οι συσχετίσεις των αισθήσεων για τους συναισθητικούς δεν είναι καθόλου μεταφορικές. Για αυτούς «πραγματικά» τα χρώματα έχουν γεύση, οι οσμές ηχούν κ.λ.π. και η εμπειρία τους αυτή είναι διαρκής σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Ωστόσο, κάποιες φορές η περίεργη αυτή ιδιαιτερότητα χάνει την έντασή της κατά την ενηλικίωση ή μετά από αυτήν.

Ένα ακόμα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό της συναισθησίας είναι ότι συνεχίζει να υπάρχει ακόμα και όταν το άτομο χάνει την ικανότητα μίας αίσθησης. Για παράδειγμα, ένα άτομο που μπορεί να δει τους ήχους εξακολουθεί να το κάνει αυτό ακόμα και αν τυφλωθεί κάποια στιγμή στη ζωή του.
Η συναισθησία συναντάται συχνά ως σύμπτωμα του Αυτισμού και του συνδρόμου Άσπεργκερ, αλλά όχι αποκλειστικά. Μπορεί να είναι αποτέλεσμα της χρήσης παραισθησιογόνων ψυχοενεργών, όπως το L.S.D. και η Μεσκαλίνη, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις ανθρώπων οι οποίοι είναι συναισθητικοί χωρίς να πάσχουν από κάποια ασθένεια και χωρίς να κάνουν χρήση ψυχοενεργών.
Αν και η γνώση για την κατάσταση αυτή έχει βελτιωθεί σημαντικά από τη δεκαετία του '80 -τότε που θεωρούσαν τους περισσότερους που περιέγραφαν τέτοιες περιπτώσεις ως φαντασιόπληκτους- τα αίτιά της παραμένουν μυστηριώδη. «Είναι πιο εύκολο να περιγράψει κανείς αυτό που δεν είναι η συναισθησία, παρά αυτό που είναι», λέει στη Guardian η Dr Mary Spiller, ερευνήτρια της συναισθησίας και λέκτορας ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου. «Δεν είναι ένα διανοητικό πρόβλημα υγείας και δεν είναι ψυχολογικής φύσης. Γνωρίζουμε ότι πρόκειται για τις αισθήσεις που αναμειγνύονται και ότι υπάρχει συχνά ένα γενετικό συστατικό: γονείς «περνούν» τη συναισθησία στα παιδιά τους, αν και δεν είναι πάντα του ίδιου τύπου».

Η συναισθησία συναντάται σε κάποια μορφή της σε έναν στους 2.000 ανθρώπους. Οι μαγνητικές τομογραφίες εγκεφάλου, επέτρεψαν στους ερευνητές να αποδείξουν ότι οι συναισθητικοί πραγματικά βλέπουν τα χρώματα όταν ακούνε μουσική ή λέξεις. «Οι μαγνητικές έχουν δείξει ότι τα τμήματα του εγκεφάλου που ενεργοποιούνται συνήθως όταν βλέπουμε τα χρώματα στην πραγματικότητα ενεργοποιούνται κι όταν οι συναισθητικοί ακούνε λέξεις», λέει η Spiller.
Είναι σημαντικό για κάποιον που νομίζει ότι μπορεί να έχει συναισθησία να αναζητήσει ιατρική συμβουλή; «Μόνο αν αυτός ή αυτή θεωρεί ότι έχει αρνητικά συμπτώματα», λέει η Spiller. «Κι έχω γνωρίσει πολύ λίγους συναισθητικούς που αισθάνονται έτσι». Άλλοι πάντως λένε ότι είναι δύσκολο κανείς να ζήσει με συναισθησία, καθώς για παράδειγμα οι συναισθητικοί δε μπορούν να διαβάζουν πραγματικά τα βιβλία, γιατί κάθε λέξη πυροδοτεί μια νέα γεύση και πρέπει να συγκεντρώνονται ιδιαίτερα όταν οδηγούν γιατί και οι οδικές πινακίδες κάνουν το ίδιο».

Ο ζωγράφος Wassily Kandinsky, ο συνθέτης Olivier Messaien και ο συγγραφέας Vladimir Nabokov, πιστεύεται ότι ήταν συναισθητικοί. Ο James Wannerton, πρόεδρος της εταιρείας συναισθησίας του Ηνωμένου Βασιλείου, θεωρεί ότι η σύνδεση δεν είναι τυχαία. «Εγώ δεν είμαι δημιουργικό άτομο - δουλεύω στον τομέα της πληροφορικής», λέει, «αλλά παίρνω πολλά μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου από συναισθητικούς που απασχολούνται σε δημιουργικά επαγγέλματα».
Δεν υπάρχει θεραπεία για τη συναισθησία, αλλά το συνέδριο της επόμενης χρονιάς, της εταιρείας συναισθησίας του Ηνωμένου Βασιλείου θα περιλαμβάνει έναν ομιλητή, ο οποίος ισχυρίζεται ότι είναι σε θέση να μειώσει τις επιπτώσεις της.